सत्तरचं दशक. जगभर शीतयुद्धाची धग. अमेरिका आणि रशिया—दोन्ही देश एकमेकांवर कुरघोडी करण्यासाठी प्रत्येक क्षण सज्ज. त्या महासत्तांच्या खेळामध्ये एक छोटंसं गाव मात्र शांतपणे, आपल्या छोट्याशा समस्येसह जगत होतं. नाव व्हल्कन. अमेरिकेच्या नकाशावरून शोधल्याशिवाय सापडणारही नाही असं अगदी लहान गाव.
१९५०च्या दशकात इथे कोळसा खाणींची गजबज होती. कामगारांची धावपळ, बाजाराची चहलपहल, घराघरांतले दिवे. पण खाणी बंद झाल्या आणि गाव जणू प्राणविहीन झालं. १९७०च्या आसपास तर इथे फक्त २० कुटुंबं उरली. नदीच्या काठावरचं, एकटं, शांत, आणि विस्मृतीत गेलेलं हे गाव.
नदीचा एक भाग वेस्ट व्हर्जिनियात, तर दुसरा केंटकी राज्यात होता. मुलांना शाळेत जायचं म्हणजे नदी ओलांडावी लागायची. पण गावाचा जुना पूल तुटून पडलेला. त्यामुळे मुलांना रोज एक भीषण प्रवास करावा लागायचा लॉक केलेल्या रेल्वेच्या कुंपणावरून चढून, नंतर मालगाड्या धावतात त्या पुलावरून जात. खाली गर्जणारी नदी, वरून धडधडाट करणारे डबे, आणि मधोमध ही लहान मुलं. अनेकदा गावकरी हृदय थांबून जाईल अशी भीती घेऊन उभी रहायची. एकदा तर एका मुलाने तोल जाऊन पायच गमावला. त्या दिवसानंतर गावात भीतीचं सावट आणखी दाटलं.
गावकऱ्यांनी एकमताने ठरवलं की आपला आवाज कुणी तरी उचलायलाच हवा. त्यांनी निवड केली—जॉन रॉबिनेट्ट यांची. शांत, संयमी, पण आतून आग असलेला माणूस. त्याने काउंटीच्या अधिकाऱ्यांकडे जाऊन आग्रह धरला की मुलांसाठी, गावासाठी नवा पूल बांधा. परंतु उत्तर अगदी थंड—“लोकसंख्या खूपच कमी आहे… बजेट नाही.” जॉनचे प्रयत्न चालूच. केंटकी राज्याकडे गेले, तिथले अधिकारी म्हणाले, “मोठ्या समस्या आहेत; तुमच्या गावाला आधी प्राधान्य नाही.” वेस्ट व्हर्जिनियाकडे गेले, तिथेही तसेच.
शेवटी वॉशिंग्टन डीसी केंद्र सरकार. पण इथेही तेच उत्तर. “लहान गाव, लहान समस्या. आत्ता बजेट देता येत नाही.” जॉन थकले नाहीत. पण त्यांना जाणवलं आपली समस्या कितीही खरी असली, तरी ती इतरांना मोठी वाटत नाही. कुणासाठी ती मुद्दा नव्हती, तर त्यांना तर तीच संपूर्ण जग होती. मुलांचे जीव धोक्यात, गाव निराशेत, आणि प्रशासनाच्या नजरेत मात्र सर्व काही गौण. मग त्यांनी विचार बदलला. दृष्टीकोन बदलला. “आपण आपली समस्या मोठी बनवली नाही, तर कुणाच्याही डोळ्यांना ती दिसणार नाही,” हे त्यांना उमगलं.
आणि त्याच वेळी… अमेरिका–रशिया शीतयुद्ध ज्वालाग्रस्त होतं. अमेरिकेची सगळी ऊर्जा, तणाव, सावधानता सगळं रशियाच्या हालचालींवर केंद्रित होतं. जॉनला एक गोष्ट लक्षात आली अमेरिकेला सर्वांत जास्त चिंता रशियाची आहे. मग काउंटी राज्य केंद्र या साखळीतला पुढचा टप्पा कोण? थेट रशिया!
त्यांनी एक विलक्षण, धाडसी पाऊल उचललं. थेट वॉशिंग्टनच्या रशियन दूतावासाला पत्र. त्या पत्रात त्यांनी व्हल्कनची दयनीय अवस्था, अमेरिकेला द्यायला जमत नसलेला पूल, आणि रशियाची “परदेशी मदत” याबद्दल उल्लेख करून विचारलं “तुम्ही हे करू शकता का?”
हे पत्र रशियासाठी सोन्याची खाण. जगभरात अमेरिकेची लाज वठवण्याची सुवर्णसंधी “अमेरिका आपल्या नागरिकांसाठी साधा पूल देऊ शकत नाही”असा कोणीही ओरडत सांगेल अशी संधी! म्हणून त्यांनी एक पत्रकार इओना अँड्रोव्ह व्हल्कनला पाठवायला तयारी केली. पण अमेरिकेच्या परराष्ट्र विभागाची परवानगी घ्यावीच लागणार होती. आणि इथेच चित्र पालटलं.
“एक रशियन पत्रकार अमेरिकेतील एका छोट्या गावाला का जात आहे?”अमेरिकन सरकारचे कान टवकारले. गोष्ट समजल्यावर, त्यांना जाणवलं की जगभरात त्यांची चेष्टा होऊ शकते. आणि मग अचानक, ज्या पुलासाठी जॉन रॉबिनेट्ट महीन्यांपासून विनंती करत होते, त्याच पुलासाठी काही तासांतच आदेश निघाले.
राज्य अधिकाऱ्यांना केंद्र सरकारने सांगितलं,
“ताबडतोब ही समस्या सोडवा!”
काउंटीला सांगितलं,
“आत्ता! ताबडतोब!”
आणि जॉनना फोन आला,
“व्हल्कनसाठी १.३ दशलक्ष डॉलर मंजूर.”
अचानक… ज्या गावाकडे कोणी लक्षच द्यायला तयार नव्हतं, त्याच गावासाठी मोठ्या प्रमाणात निधी उपलब्ध झाला. गावकऱ्यांना विश्वास बसत नव्हता—पिढ्यानपिढ्यांचा अडथळा काही तासांत गेला!
सगळं तेच होतं गाव, समस्या, लोक, नदी, पूल…
फक्त बदललं ते जॉनचं विचार करण्याचं तंत्र.
कधी कधी उपाय दिसत नाही, कारण आपण त्याच दारावर टकटक करत राहतो. समस्या कुणासाठी महत्त्वाची नाही, कारण आपण तशी दाखवतच नाही. आपलं आयुष्य, आपले अडथळे, आपले संघर्ष ते फक्त आपल्यालाच महत्त्वाचे असतात. जगाला ते महत्त्वाचे वाटावेत, तर आपल्यालाच त्यांना मोठं करून दाखवावं लागतं.
व्हल्कनची कथा आपल्याला एकच गोष्ट शिकवते छोटं गाव असो किंवा छोटा माणूस, लहान समस्या असो किंवा मोठं आव्हान… दृष्टीकोन बदलला की, परिस्थिती बदलण्यासाठी जग स्वतः पुढे येतं. एक पाऊल, एक कल्पना, एक धाडस आणि संपूर्ण व्यवस्था हलते. अडचणी जिथे संपतात, बदल तिथूनच सुरू होतो. आणि हे सत्य आहे की, लहानपणात शक्ती नसते असं नाही, त्यात फक्त आवाज नसतो.आवाज उठवला की पर्वत हलतात.