श्रद्धा आणि संस्कृतीचा मेळ : बहिरम यात्रा
मध्य प्रदेश व महाराष्ट्राच्या सीमेवर अमरावती जिल्ह्यातील बहिरम यात्रा ही एक सुप्रसिद्ध आणि धार्मिक यात्रा आहे, जी दरवर्षी चैत्र पौर्णिमेला (चैत्र महिन्याच्या पौर्णिमेच्या दिवशी) भरते. विविध लोककलांच्या रंगांची मुक्तपणे उधळण करणारी चांदूर बाजार तालुक्यातील बहिरम बाबा यात्रा कडाक्याच्या थंडीत दरवर्षी दीड महिना ही यात्रा भरते. मातीच्या मडक्यात शिजवलेले मटण आणि चुलीवरची भाकरी या यात्रेचे खास आकर्षण. मटणाची चव चाखण्यासाठी हजारो खवय्ये यात्रेत सहभागी होतात.
ही यात्रा अमरावती जिल्ह्यातील चांदुर बाजार तालुक्यातील बहिरम गावात भरते. बहिरम यात्रा ही एक महत्त्वाची सांस्कृतिक आणि धार्मिक आहे, जी अमरावती जिल्ह्यातील लोकांच्या जीवनात महत्त्वाचे स्थान घेते.
बहिरम यात्रा ही एक प्राचीन परंपरा आहे, जी काही शतकांपासून चालू आहे. या यात्रेचे मुख्य आकर्षण म्हणजे बहिरम देवस्थान, जे येथील भक्तांचे श्रद्धास्थान आहे. देवस्थानातील मुख्य देवता म्हणजे श्री बहिरम महाराज, ज्यांची पूजा आणि आराधना यात्रेच्या दिवशी विशेष प्रमाणात केली जाते.
ही यात्रा फेब्रुवारीच्या पहिल्या आठवड्यापर्यंत चालते. गूळ, रेवडी, लाह्या, फुटाणे व नारळ हा बहिरमबुवाचा आवडीचा प्रसाद. त्यासह लोणी व शेंदूर हा विशेष मान असतो. भाविक त्याची श्रद्धा अर्पण करताना आलू-वांग्याची भाजी व रोड्ग्याचा नैवेद्य चढवतात. गवळी बांधवांसह आदिवासींचेसुद्धा बहिरम हे श्रद्धास्थान आहे. आदिवासी बांधव बहिरमबुवाला गुळ-भाकरचा नैवेद्य चढवतात. बोकड अर्पण करून त्याचा बळी देण्याची प्रथा होती. संत गाडगेबाबा, राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज यांनी केलेल्या प्रबोधनानंतर लोकांचे मनपरिवर्तन झाले. आणि प्राण्यांचा बळी देण्याची प्रथा बंद झाली.
बहिरम यात्रा ही नातेसंबंध, सामाजिक एकता आणि धार्मिक श्रद्धा यांचे प्रतीक आहे. यात्रेच्या दिवशी लोक एकत्र येऊन एकमेकांना भेटतात आणि एकत्रितपणे देवतेची पूजा करतात. ही यात्रा स्थानिक लोकांच्या जीवनात महत्त्वाचे स्थान घेते आणि ती एक महत्त्वाची सांस्कृतिक आणि धार्मिक घटना मानली जाते.
बहिरम यात्रा ही पर्यटकांसाठी एक महत्त्वाचे आकर्षण आहे. यात्रेच्या दिवशी पर्यटकांना अमरावती जिल्ह्याची सांस्कृतिक वैभव आणि धार्मिक परंपरा समजून घेण्याची संधी मिळते. यात्रेच्या दिवशी पर्यटकांना विविध प्रकारचे स्थानिक खाद्यपदार्थ, हस्तकला आणि इतर वस्तूंचा आनंद घेण्याची संधी मिळते.
यात्रेच्या दिवशी बहिरम गावात मोठी गर्दी असते, म्हणून पर्यटकांनी वेळेवर येण्याची व्यवस्था करावी. यात्रेच्या दिवशी वाहनांची पार्किंग सुविधा उपलब्ध असते, परंतु वेळेवर पोहोचणे महत्त्वाचे आहे.
बहिरम यात्रा ही एक अनोखी आणि अनुभवात्मक यात्रा आहे, जी अमरावती जिल्ह्याची सांस्कृतिक आणि धार्मिक वैभव दाखविते. यात्रेच्या दिवशी भक्तांना आणि पर्यटकांना एक अनोखा अनुभव मिळतो जो त्यांच्या जीवनात येणारा एक अविस्मरणीय क्षण बनतो.
बहिरम यात्रेत पूर्वी विविध स्पर्धा होत असत. परिसरातील लोक राहुट्या, तंबू टाकून डोंगराळ भागात मोहल्ले उभारत. रात्री उशिरापर्यंत यात्रेत विविध कार्यक्रम होत असत. तंबूंमध्ये एकमेकांना मेजवाण्या चालतात. येथील देवालाही पूर्वी बकर्याचा नैवद्य दिला जात असल्याचे भाविक सांगतात. दोन्ही वेळी मटणाची पंगत असल्याने कोणीही कोणाच्या पंगतीत जात असे. ब्रिटिशांनीही या यात्रेची दखल घेतली होती. तत्कालीन तहसीलदार यात्रेत मुक्कामी थांबत विशेष म्हणजे यात्रेतून सर्व कार्यवाही केली जात होती.
बहिरम यात्रा हे मी पहिल्यांदाच ऐकते आहे. यात्रा अन महत्व खूप छान सांगितले आहे..