आपल्या निसर्गात पक्षी हे एक अनोखे आणि सुंदर प्राणी आहेत. झाडांच्या फांद्यांवर ते किती सहजपणे झोपतात, हे पाहून आपल्याला प्रश्न पडतो की, “हे पक्षी फांद्यावरून झोपेत का पडत नाहीत?” यामागे एक वैज्ञानिक आणि नैसर्गिक कारण आहे. पक्ष्यांच्या शरीराची विशेष रचना केलेली असते. झाडाच्या फांदीवरून खाली का पडत नाहीत, यामागे कशाप्रकारचं विज्ञान दडलेलं आहे, याबाबत जाणून घेऊयात सविस्तर माहिती.
पक्ष्यांच्या पायांची खास रचना ही पक्ष्यांच्या पायांमध्ये “लॉकिंग मेकॅनिझम” नावाची एक अद्वितीय प्रणाली असते. पक्ष्यांच्या पायांच्या आत एक प्रकारचे तंतू असतात, जे पाय घट्ट पकडण्यासाठी मदत करतात. जेव्हा पक्षी फांदीवर बसतो, तेव्हा त्याच्या वजनामुळे पाय आपोआप ताणले जातात आणि तंतू घट्ट होतात. त्यामुळे पक्षी झोपला तरी त्याचे पाय फांदीला सुरक्षित पकडून ठेवतात. पक्ष्यांच्या पायांच्या स्नायूंमध्ये विशेष रचना असते, ज्यामुळे झोपेच्या स्थितीतही त्यांचे पाय फांदीवर घट्ट राहतात. हे “ऑटोमॅटिक लॉकिंग मेकॅनिझम” म्हणून ओळखले जाते. पक्ष्यांच्या झोपताना, त्यांच्या पायांचे स्नायू पूर्णपणे सैल होत नाहीत, तर ते एक प्रकारे फांदीला घट्ट पकडतात. हे पकडणे सहज होते आणि पक्ष्यांना अतिरिक्त उर्जाही खर्च करावी लागत नाही.
पक्षी झोपण्यासाठी सुरक्षित जागा शोधतात, जसे की झाडाच्या फांद्या किंवा एखादी उंच जागा. अशा ठिकाणी शिकारी प्राण्यांपासून बचाव करता येतो. काही पक्षी एका पायावर उभे राहून झोपतात, तर काही डोकं पंखाखाली लपवून आराम करतात. पायांची रचना आणि संतुलनामुळे त्यांना झोपताना सुरक्षितता मिळते.
पक्ष्यांच्या शरीराचा ताळमेळ हा झोपताना पक्ष्याचे शरीर आणि पायांची क्रिया एकमेकांशी समन्वय साधून काम करतात. त्यांचा हलका वजनाचा शरीरबंध त्यांना संतुलन राखण्यास मदत करतो. पायांनी फांदी पकडलेल्या अवस्थेत पक्ष्यांना हालचाल न करता स्थिर राहणे सोपे जाते.
विविध पक्ष्यांमध्ये फरक असू शकतो मात्र सर्व पक्ष्यांमध्ये हीच यंत्रणा असते, पण ती पक्ष्याच्या प्रकारानुसार थोडी वेगळी असते. उदा. चिमणी, कावळा, कबूतर हे झाडांच्या फांद्यांवर झोपतात. सुतार पक्षी झाडाच्या खोडाला पकडून झोपतो. पाणपक्षी झोपताना चिखलात उभे राहून आराम करतात. पक्ष्यांची ही क्षमता निसर्गाने त्यांना दिलेली एक विलक्षण भेट आहे. त्यामुळेच ते झोपतानाही सुरक्षित राहू शकतात.
पक्षी फांदीवरून झोपेत का पडत नाहीत, यामागचे मुख्य कारण म्हणजे त्यांच्या पायांची विशेष रचना आणि स्नायूंचे काम. त्यांना झोपताना फांदीला घट्ट पकडणे सहज शक्य होते, ज्यामुळे ते स्थिर राहतात. निसर्गातील ही विशेषता आपल्याला पक्ष्यांच्या जीवनशैलीतील एक सुंदर रहस्य उलगडते नाही का?
हे वाचा – सुतारपक्षास (Woodpecker) जंगलचा डॉक्टर का म्हणतात?