उचकी (Hiccups) म्हणजे एक अनपेक्षित, तीव्र आणि पुनरावृत्ती होणारी आवाजाची क्रिया आहे, जी श्वास नलिकेतील स्नायूंमध्ये अचानक आकुंचनामुळे होते. साधारणपणे, उचकीचा कारण समजून घेण्यासाठी आपल्याला शरीराच्या पचन, श्वास आणि स्नायूंवरील प्रभावाचा विचार करावा लागतो.
उचकीचे कारणे
उचकी होण्याचे अनेक कारणे असू शकतात. काही साधारण कारणे खाली दिली आहेत:
१. पचन संबंधित कारणे
पचन प्रक्रियेतील बिघाड हा उचकी होण्याचे एक प्रमुख कारण असू शकते. जसे की,
- अत्याधिक किंवा जास्त वेगाने खाणे: जेव्हा आपण भरपूर खाऊन घेतो किंवा खूप वेगाने जेवण गिळतो, तेव्हा पचन प्रणालीवर ताण पडतो, ज्यामुळे श्वास नलिका आणि पोटाच्या स्नायूंमध्ये आकुंचन होऊ शकते, परिणामी उचकी येऊ शकते.
- द्रव पदार्थ जास्त गिळणे: अधिक द्रव पदार्थ (पाणी, दारू, गोड पदार्थ) पिऊन घेतल्यास, पचनसंस्थेवर ताण येतो आणि उचकी लागू शकते.
- अल्कोहोल किंवा मसालेदार पदार्थ: मद्यपान आणि मसालेदार पदार्थ खाल्ल्यामुळे पचनतंत्रावर अतिरिक्त ताण पडतो, ज्यामुळे उचकी होऊ शकते.
२. मानसिक ताण आणि चिंता
चिंता, ताण किंवा मानसिक दबावामुळेही उचकी होऊ शकते. ताणामुळे आपल्या श्वास नलिकेतील स्नायूंच्या गतीवर परिणाम होतो. हे आकुंचनं तयार करतात, ज्यामुळे उचकी सुरू होऊ शकते. तसेच, मानसिक ताणामुळे आपल्याला खूप जास्त हसणं किंवा खोकला होण्याचे कारण देखील होऊ शकते.
३. श्वास नलिकेतील जळजळ
धूम्रपान किंवा धुराच्या संपर्कामुळे श्वास नलिकेतील जळजळ होऊ शकते. यामुळे श्वास नलिकेतील स्नायू आकुंचन होऊन उचकी येऊ शकते.
४. शारीरिक कारणे
काही वेळा, शारीरिक कारणांमुळेही उचकी लागू शकते. उचकीचा काही प्रमाणात संबंध आपल्या श्वासाच्या मार्गाशी असतो. उचकी होण्याची काही शारीरिक कारणे खाली दिली आहेत:
- जठरांत्राच्या समस्या: पोटामध्ये गॅस निर्माण होणे किंवा जठरांत्राच्या विकारामुळे पचनसंस्थेत अडचणी निर्माण होतात, त्यामुळे उचकी लागू शकते.
- हृदयाचे विकार: काही हृदयरोग किंवा रक्तदाबाशी संबंधित विकार देखील उचकी निर्माण करू शकतात.
- न्यूरोलॉजिकल विकार: मेंदूतील काही विकार आणि स्नायूंच्या गतीवर नियंत्रण असलेल्या प्रक्रियांमध्ये बदल होणे, हे उचकीला कारणीभूत ठरू शकते.
५. औषधांचा वापर
काही औषधे, विशेषतः पचनसंस्थेवर किंवा श्वासनलिकेवरील परिणाम करणारी औषधे, उचकीला कारणीभूत ठरू शकतात. त्यामुळे ज्या व्यक्तींना औषधांचा नियमित वापर करावा लागतो, त्यांना उचकी येण्याची शक्यता असू शकते.
६. इतर कारणे
उचकी काही वेळा अधिक सामान्य कारणांमुळेही होऊ शकते. उदा., खूप हसणे, थोडा अति चहा किंवा कॉफी पिणे, थंड किंवा गरम हवामानात श्वास घेतल्याने इत्यादी.
उचकी थांबविण्याचे उपाय
उचकी थांबविण्यासाठी काही उपाय केले जाऊ शकतात. हे उपाय सामान्यत: शारीरिक स्वरूपाचे असतात आणि ते वायुमार्गाच्या स्नायूंना शांत करतात:
- पाणी प्यायला घ्या: एकदम थोडं पाणी पिणे, किंवा पाणी गिळण्याचा प्रयत्न करणे उचकी थांबवू शकते.
- हळू हळू श्वास घ्या: श्वास धरण्याचा, आणि हळू हळू त्याचा उत्सर्जन करण्याचा प्रयत्न करा. यामुळे श्वास नलिकेतील स्नायूंचा ताण कमी होतो.
- साखरेचा वापर करा: एक चमचे साखर तोंडात ठेवून गिळून पाहा. यामुळे श्वास नलिकेतील ताण कमी होतो.
- स्ट्रेस कमी करा: ताण आणि चिंता कमी करून, रिलॅक्स होण्यासाठी श्वास घेण्याचा प्रयत्न करा.
जेव्हा उचकी खूप वेळा होईल
साधारणतः उचकी ५ ते १० मिनिटे थांबते. पण काही वेळा ती दीर्घकाळ, म्हणजे ४८ तासांपेक्षा जास्त वेळ टिकू शकते. अशा परिस्थितीत डॉक्टरांकडे भेट देणे आवश्यक आहे, कारण हे कोणत्यातरी serious अवस्था (जसे न्यूरोलॉजिकल विकार) सूचित करू शकते.
उचकी साधारणत: हानीकारक नसली तरी, त्याचा दीर्घकालीन प्रभाव किंवा तीव्रतेचा त्रास होऊ शकतो. साधारणत: ती पचनविषयक बिघाड, मानसिक ताण किंवा श्वास नलिकेतील इतर समस्यांमुळे होऊ शकते. जर उचकी दीर्घकाळ चालू राहिली, तर तज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घेणे योग्य ठरेल.
(टीप : वरील सर्व गोष्टी माहिती म्हणून वाचकांपर्यंत पोहचवत आहोत, गौरव प्रकाशन यातून कोणताही दावा करत नाही.)
● हे वाचा – सुतारपक्षास (Woodpecker) जंगलचा डॉक्टर का म्हणतात?