अंधारातील प्रकाशाचा किरण: दिवाळीचा खरा अर्थ आणि संदेश
दिवाळीत केवळ भौतिक दिवे न लावता प्रत्येक व्यक्तीच्या हृदयात प्रेम, करुणा आणि सौहार्दाची ज्योत पटवण्याचा हा सण आहे.दिवाळीचे खरे महत्त्व फक्त दिवे लावणे किंवा मिठाई खाणे एवढेच मर्यादित नाही. हा सण आपल्या जीवनात ज्ञान, सकारात्मकता आणि समृद्धी आणण्याचे प्रतीक आहे. हिंदू धर्मग्रंथ आणि पुराणांमध्ये दिवाळीचे वर्णन अंधारावर प्रकाशाचा, अज्ञानावर ज्ञानाचा आणि वाईटावर चांगल्याचा त्रिपक्षीय विजय म्हणून केले आहे. हा केवळ एक धार्मिक विधी नाही तर आपल्या मानसिक आणि सामाजिक जीवनात संतुलन आणि प्रेरणा आणणारा सण आहे. दिवाळीच्या वेळी आपल्या घरांमध्ये, मंदिरांमध्ये आणि बाजारपेठांमध्ये दिसणारा तेज आणि उत्साह केवळ शारीरिक प्रकाश नसून आपल्या जीवनात आध्यात्मिक आणि मानसिक प्रकाश पसरवण्याचे प्रतीक आहे.
या दिवाळीत “मानवतेची ज्योत पटवण्याचा” संकल्प करू या.हा सण अंधारावर प्रकाशाचा, अज्ञानावर ज्ञानाचा आणि वाईटावर चांगल्याचा विजय दर्शवितो, म्हणून आपण इतरांच्या जीवनातही प्रकाश पसरवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.दिवाळी हा सण हृदयात प्रेम आणि सौहार्द जागृत करण्याचा संदेश देतो. वेगवेगळ्या धर्मांचे असूनही, आपले सुख, दुःख आणि भावना सारख्याच आहेत, ज्या दिवाळी साजरी करतात.दिवाळी आपल्याला स्वतःमध्ये सेवा आणि ज्ञानाचे दिवे पेटवून इतरांच्या जीवनात हास्य आणण्यास शिकवते. जे दीन आहेत,गरीब आहेत अज्ञानाच्या अंधारात आहे.. अशांचे जीवन प्रकाशमय करण्याचा संदेश देते.
दिवे लावणे हे आतील प्रकाश जागृत करण्याचे प्रतीक आहे, आपल्याला आठवण करून देते की खरा प्रकाश आपल्यामध्ये आहे आणि आशा आणि आत्मविश्वास निर्माण करतो.
या सणादरम्यान, स्वच्छता आणि एकतेची भावना सकारात्मक वातावरण निर्माण करते, जे मानसिक आरोग्यासाठी देखील खूप फायदेशीर आहे.दिवाळीची स्वच्छता आणि प्रकाश आत आणि बाहेर कायमचा स्थापित करण्यासाठी हा सण आहे. बाहेरील वातावरणात स्वच्छता आणि सकारात्मकता असेल, तरच ती आत सामावून घेता येईल. आजच्या काळात, फक्त दार स्वच्छ करणे पुरेसे नाही, आता घर नाही तर ग्रह स्वच्छ करण्याची वेळ आली आहे कारण जर आपण अजूनही जागे झालो नाही तर भविष्यात निसर्ग कदाचित दुसरी संधी देणार नाही. दिवाळी ही स्वच्छता स्वीकारण्याचा; निसर्ग आणि पर्यावरणाशी सुसंवाद साधण्याचा एक प्रसंग आहे. यावेळी असे काहीतरी करा की आपल्या आत उत्साह असेल आणि निसर्ग उत्साहित असेल; आपण आपले काम करतो आणि त्याचे सुखद परिणाम पृथ्वी आणि आकाशात दिसतात, आपल्या आनंदासाठी दिवाळी साजरी करा पण आनंदी वातावरण असले पाहिजे.
चला तर आपण मानवतेचा प्रकाश कसा पेटवू या.. इतरांना मदत करू या. गरजूंना मदत करू आणि त्यांना आनंद देऊ. स्वतःमध्ये ज्ञानाचा प्रकाश पेटवू आणि इतरांचे जीवन देखील उजळवू लोकांना भेटाया जावू या आणि त्यांच्याशी प्रेम आणि आपुलकी वाटू या..दिवाळी हा देखील स्वच्छतेचा सण असल्याने, तुमचे घर आणि परिसर स्वच्छ ठेवू या. धार्मिक आणि जातीय भेद बाजूला ठेवून एकत्र दिवाळी साजरी करु या..
काळ बदलला आहे. अनेक कुटुंबांसाठी दिवाळी हा सुट्टीचा, खरेदीचा किंवा इंटरनेटवर फोटो पोस्ट करण्याचा उत्सव बनला आहे. मुलेही हा सण फटाके आणि मिठाईंपुरता मर्यादित मानतात.या प्रसंगी मुलांना संस्कारित करा. कोणाशी कोणत नातं आहे..ते समजावून सांगा..विभक्त कुटुंब पद्धतीमुळे भावनिक अंतर वाढत आहे.आजकाल बहुतेक कुटुंबे लहान आहेत. पालक दोघेही काम करत आहेत आणि मुले शाळा आणि ऑनलाइन वर्गांमध्ये व्यस्त आहेत. अशा परिस्थितीत, लांबलचक विधी आणि पारंपारिक पूजा राखणे कधीकधी एक ओझे वाटू शकते, परंतु परंपरा जिवंत ठेवणे महत्वाचे आहे. हे तेव्हाच शक्य आहे जेव्हा परंपरा मुलांसाठी कर्तव्य नव्हे तर अनुभव बनते.पूर्वीच्या काळात, दिवाळी ही आत्मपरीक्षण करण्याची, वाईटाचा त्याग करण्याची आणि इतरांच्या जीवनात प्रकाश आणण्याची संधी होती.ही बाब आपल्या मुलांना शिकवा.
फक्त “काय” हेच नाही तर “का” हे देखील समजावून सांगा.जेव्हा मुलांना समजते की आपण दिवे का लावतो – अंधारावर प्रकाशाच्या विजयाचे प्रतीक म्हणून – तेव्हा त्यांना परंपरेत अर्थ सापडू लागतो. जर तुम्ही म्हणाल, “ते आवश्यक आहे,” तर मूल फक्त त्याचे पालन करेल. परंतु जर तुम्ही स्पष्ट केले की, “दिवा लावल्याने आपण आतल्या चांगुलपणाला जागृत करतो,” तर त्यांना ते अनुभवायला मिळेल. हे करण्यासाठी, परंपरांना आधुनिक वळण द्या. मुलांना मातीचे दिवे रंगवण्यास, पूजा थाळी सजवण्यास किंवा घराच्या सजावटीसाठी स्वतःच्या हातांनी तोरण बनवण्यास सांगा. जेव्हा मुले उत्सवाच्या तयारीत भाग घेतात तेव्हा विधी कंटाळवाणा वाटत नाही – त्यामुळे आपलेपणाची भावना निर्माण होते.
दिवाळी हा केवळ प्रकाशाचा सण नाही तर तो जीवनात ज्ञान, सकारात्मकता आणि समृद्धी आणण्याचे प्रतीक आहे. आपल्या सामाजिक, आध्यात्मिक आणि मानसिक आरोग्यासाठी हे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. दिवे लावून, लक्ष्मीची पूजा करून आणि कुटुंबासोबत वेळ घालवून आपण अज्ञानावर ज्ञानाचा विजय अनुभवू शकतो.हा सण योग्य पद्धतीने साजरा करून आपण केवळ आपल्या जीवनात प्रकाश आणू शकत नाही तर समाज आणि निसर्गाप्रती आपली जबाबदारी देखील पार पाडू शकतो. दिवाळी आपल्याला आठवण करून देते की प्रत्येक अंधारामागे नेहमीच प्रकाशाचा किरण असतो. तर, दिवाळीचे खरे महत्त्व हेच होते.
-प्रा डॉ सुधीर अग्रवाल
वर्धा
९५६१५९४३०६
● हे वाचा – Karanja Lad : आमचे लाडाचे कारंजे ….आधुनिक कारंजा महात्म्य