स्त्रीचे आयुष्य म्हणजे ऋतूंचा प्रवास. बालपणापासून किशोरवय, तरुणाई, मातृत्व, आणि नंतर वृद्धत्व असा हा प्रवास असतो. या प्रत्येक टप्प्यात शरीर आणि मनामध्ये अनेक बदल होत राहतात. मासिक पाळी सुरू होणे हा जसा एका नव्या जीवनाचा प्रारंभ असतो, तसाच मासिक पाळी थांबणे म्हणजे एका वेगळ्या टप्प्याची सुरुवात असते. या टप्प्यालाच आपण रजोनिवृत्ती म्हणतो.
रजोनिवृत्ती ही स्त्रीच्या प्रजननक्षमतेचा शेवट दर्शवते. साधारणतः 45 ते 55 वयोगटात ती दिसून येते, पण काहींमध्ये ती 40 च्या आसपासही सुरू होते. जेव्हा सलग बारा महिने मासिक पाळी येत नाही, तेव्हा या स्थितीला रजोनिवृत्ती मानले जाते. हा काळ फक्त शारीरिक बदल घडवून आणत नाही तर मानसिक आणि भावनिक बदलही घडवतो.
या काळात स्त्रीला अनेक नवीन अनुभवांना सामोरे जावे लागते. सुरुवातीला मासिक पाळी अनियमित होऊ लागते. कधी दोन महिने पाळी थांबते, पुन्हा येते, तर कधी अचानक लांब काळ पाळी येत नाही. यामुळे स्त्रीच्या मनात गोंधळ निर्माण होतो. शिवाय गरम झटके येणे, रात्री घामाने ओले होणे, झोप न लागणे, चिडचिड वाढणे अशी अनेक लक्षणे दिसतात.
हळूहळू त्वचेचा कोरडेपणा, केस गळणे, वजन वाढणे, हाडांची झीज, स्मरणशक्ती कमी होणे असे बदलही जाणवू लागतात.
पण या काळाकडे फक्त त्रासदायक दृष्टीने पाहणे चुकीचे आहे. कारण रजोनिवृत्ती म्हणजे आजार नाही, तर शरीराची नैसर्गिक प्रक्रिया आहे. स्त्रीने या काळात आपले आरोग्य अधिक जपण्याची गरज असते. पौष्टिक आहार, नियमित व्यायाम, प्राणायाम, ध्यानधारणा हे सारे उपाय खूप उपयोगी पडतात. याशिवाय या काळात सकारात्मक दृष्टी ठेवणे, स्वतःसाठी वेळ काढणे, आणि कुटुंबासोबत संवाद साधणे खूप महत्त्वाचे ठरते.
बर्‍याच वेळा स्त्रिया या टप्प्याला नकारात्मकतेने स्वीकारतात, स्वतःला कमजोर समजतात. पण खरी गोष्ट अशी की हा काळ म्हणजे एका नव्या अध्यायाची सुरुवात असते. मातृत्व आणि जबाबदाऱ्यांनी व्यापलेले आयुष्य संपून, स्वतःसाठी जगण्याचा हा काळ असतो. रजोनिवृत्ती म्हणजे थांबणे नव्हे, तर आयुष्याच्या नव्या प्रवासाची सुरुवात आहे.