जेन झेड आंदोलनाचा आर्थिक कहर : नेपाळच्या अर्थव्यवस्थेला अब्जावधींचा फटका
नेपाळमध्ये अलीकडे झालेल्या आंदोलनामुळे देशाच्या अर्थव्यवस्थेला मोठा फटका बसला आहे आंदोलनातून उसळलेल्या हिंसाचार जाळपोळ आणि तोडफोडीमुळे अब्जवादी रूप रुपयांचे नुकसान झाले आहे. तसेच आंदोलनामुळे जवळपास दहा हजार लोकांवर बेरोजगारीची कुऱ्हाड पडली आहे. याशिवाय दरबार स्क्वेअर, पोखरा,भैरहवा आणि चितवन सारखी प्रमुख पर्यटन स्थळेही ओस पडली आहेत. कैलास मानसरोवर यात्रेसाठी येणाऱ्यांची संख्या ही झपाट्याने कमी झाली आहे.
नेपाळमध्ये सध्याचा काळ हा सहसा पर्यटन हंगाम असतो, जिथे मोठ्या संख्येने लोक भेट देण्यासाठी येतात. या काळात मोठ्या संख्येने स्थलांतरित लोक त्यांच्या देशात परततात आणि स्थानिक व्यवसाय मजबूत करतात. यामुळे नेपाळची अर्थव्यवस्था मजबूत होते. तथापि, यावेळी असे काहीही घडताना दिसत नाही. यामागील सर्वात मोठे कारण जनरल-जी चळवळ असल्याचे मानले जाते.
अर्थव्यवस्थेला अब्जावधींचा धक्का
काठमांडू पोस्टच्या वृत्तानुसार, या चळवळीमुळे नेपाळच्या अर्थव्यवस्थेला सुमारे ३ लाख कोटी रुपयांचे नुकसान झाले आहे, जे देशाच्या दीड वर्षांच्या बजेट रकमेइतके आहे. सरकारी आणि खाजगी पायाभूत सुविधांनाही मोठे नुकसान झाले आहे. अर्थतज्ज्ञांचा अंदाज आहे की यावर्षी आर्थिक विकास दर १% पेक्षा कमी होऊ शकतो. तसेच, आगामी निवडणुकांमुळे सरकारवर ३० अब्ज रुपयांचा अतिरिक्त भार पडेल.
उद्योगावर परिणाम
नेपाळमधील मोठे व्यावसायिक गट आणि करदात्यांनाही या संकटाचा सामना करावा लागला आहे. भाट-भटेनी सुपरमार्केट आणि चौधरी ग्रुपला कोट्यवधी रुपयांचे नुकसान झाले आहे. एनसेल टेलिकॉम कंपनीलाही मोठे नुकसान झाले आहे. हॉटेल असोसिएशन नेपाळच्या मते, हॉटेल व्यवसायाला सुमारे २५ अब्ज रुपयांचे नुकसान झाले आहे, तर ऑटो क्षेत्राला सुमारे १५ अब्ज रुपयांचे नुकसान झाल्याचा अंदाज आहे. तथापि, अनेक उद्योजकांनी पुनर्बांधणीसाठी वचनबद्धता व्यक्त केली आहे. भट-भटेनी यांनी त्यांच्या संदेशात लिहिले आहे की ते अधिक मजबूत होऊन परत येतील, तर चौधरी ग्रुपचे संचालक निर्वाण चौधरी यांनीही पुनर्बांधणी आणि चांगल्या भविष्याबद्दल बोलले.
पर्यटन उद्योगात घसरण
पर्यटन हा नेपाळच्या अर्थव्यवस्थेचा मुख्य आधार आहे. सण आणि सुट्टीच्या काळात प्रचंड उत्पन्न मिळते, परंतु यावेळी परिस्थिती पूर्णपणे उलट आहे. हॉटेल्स, रेस्टॉरंट्स, एअरलाइन्स आणि ट्रॅव्हल एजन्सी रिकामे आहेत. दरबार स्क्वेअर आणि पोखरा सारखी ठिकाणे नेहमीपेक्षा अधिक शांत आहेत. पर्यटकांच्या संख्येत घट झाल्याने लाखो लोकांच्या रोजीरोटीवर थेट परिणाम झाला आहे. हॉटेल व्यावसायिक योगेंद्र शाक्य यांच्या मते, येत्या काही महिन्यांत राजकीय स्थिरता पुनर्संचयित करण्याचे खरे आव्हान आहे. जर परिस्थिती सुधारली नाही तर पर्यटन उद्योगावर बराच काळ परिणाम होईल.
राजकीय स्थिरता आणि भविष्य
मार्च २०२६ मध्ये होणाऱ्या निवडणुकीपूर्वी नेपाळ सरकारला आर्थिक दबावाचा सामना करावा लागेल. राजकीय अस्थिरतेमुळे गुंतवणूकदारांचा विश्वासही कमी झाला आहे. तथापि, नवीन पंतप्रधानांच्या नियुक्तीमुळे सुधारणा होण्याची आशा निर्माण झाली आहे. जर राजकीय स्थिरता परत आली तर नेपाळ पुन्हा उभारी घेऊ शकेल आणि अर्थव्यवस्था पुन्हा गती घेऊ शकेल, असा उद्योगांचा विश्वास आहे.
-प्रा. डॉ. सुधीर अग्रवाल
वर्धा
९५६१५९४३०६
हे वाचा – स्थूलतेचे दुष्परिणाम जाणा ..!
जेन– झी आंदोलन आणि नेपाळमधील सत्तांतर…